Co oznacza słowo „basma”? Gdy wpiszemy je w wyszukiwarkę, to możemy się dowiedzieć, że jest to nazwa dystryktu koło Hajfy, nazwa farby do włosów, w języku rumuńskim oznacza „chusteczkę do nosa”, często jest to imię żeńskie albo nazwisko. Okazuje się jednak, że nazwa ta dotyczyła czegoś, o czym w zasadzie nikt już nie pamięta. Mianowicie słowo to jest związane z Moskwą, chociaż historycy moskiewscy zupełnie inaczej przedstawiają ową „basmę”.

Moskwa, jak wiemy przez prawie 250 lat pozostawała pod rządami chanów w stosunku do których pozostawała w stosunkach absolutnie służalczych. Kajetan Korzeliński przytacza taki oto opis: „ I tak, kiedy przyjeżdżał ze Złotej Ordy poseł do wielkiego księcia moskiewskiego, wielki książę moskiewski musiał spotykać go przed Moskwą w ten sposób: Najprzód podszedłszy, podawał posłowi, siedzącemu na koniu w czaszy kumys (z mleka kobylego), następnie sam własnemi rękami rozpościerał na ziemi futro sobolowe, na którem tłumacz poselstwa stojąc, czytał ukazy chańskie; a w czasie tego czytania wielki książę musiał klęczeć i klęczący słuchać z pokornem schyleniem głowy, oczywiście bez czapki. Kiedy zaś potem przyjmował posła w swoim pałacu w tronowej sali, przede wszystkiem brał skrzyneczkę z umieszczoną jak obraz obok tronu książęcego na osobnem wzniesieniu — jakby basmą, rodzaj ołtarzyka — otwierał tę skrzyneczkę, całował basmę i potem z największem uszanowaniem stawiał ją na swojem miejscu.  Basma ta (czyli Basm), znajdująca się wewnątrz w skrzyneczce około dwanaście cali długiej, pięć szerokiej, przykrytą była poduszeczką z kosztownej materyi, napojonej pachnidłem (myszku). Skrzyneczkę tę czyli pudełeczko przykrywał wierzch obejmujący ją z góry do połowy.
 Nadto skrzyneczka ta obwijała się kosztowną materyą jedwabną, złotem i srebrem przetykaną. Przesyłana była wielkim książętom moskiewskim od każdego nowo wstępującego na tron chana tatarskiego Złotej Ordy.  Przywożoną zaś była z nadzwyczaj wielką okazałością, mianowicie: włożona w worku skórzanym, uwieszoną była na wielbłądzie, bogato ubranym i purpurowem okryciem przyodzianym, prowadzonym osobiście przez wyższego urzędnika tatarskiego, osobno na to przeznaczonego, a dwanaście chańskich proporconośców, ułani channi zwanych, otaczało wokoło tego wielbłąda dla straży i czci przynależnej owej Basmie”.

Zatem,co było w skrzyneczce? No była basma!  Rosyjski historiograf Nikołaj Michajłowicz Karamzin objaśniał, że to był obraz, posążek albo medal przedstawiający samego chana (Karamzin prawdopodobnie wiedział, co to było, ale pokrętnie unikał odpowiedzi). Nie mogła to być prawda, ponieważ przepisy Koranu zabraniają sporządzania wizerunków ludzi.  Inni więc pisarze rosyjscy twierdzili, że w tej skrzyneczce był włożony rodzaj dyplomu chana obejmującego władzę i potwierdzającego godność wielkoksiążęcą dla wielkiego księcia moskiewskiego. Ale to też nie jest prawda, ponieważ takowe „dyplomy” Tatarzy zwali „jarłykami”, a nie basmą. W końcu zdecydowano, że na pewno był tam odcisk wielkiej pieczęci chana. I znowu kłamstwo, ponieważ takie pieczęci u Tatarów zwały się „niszan’y“.

Historiografia rosyjska za wszelką cenę próbowała i dalej próbuje (choć temat stał się nieznany) błędnie wyjaśniać, czym byłą basma, ponieważ carowie moskiewscy wstydzili się przyznać i ukrywali przed ogółem, co tam było w tej tajemniczej skrzyneczce i nikomu pod żadnym pozorem nie wolno było ani dotknąć tej skrzyneczki, a tym bardziej ją otwierać czy zaglądać do środka. Za taką bezczelność każdy zapłaciłby własną głową albo został zatłuczony knutem na śmierć. Jedna ze starych kronik pisze, że był tak odcisk boskiego oblicza chana. Jest to jednak nieprawda.

Wspomniany już Karamzin dobrze wiedział, że słowo basma pochodzi od tatarskiego wyrazu basmak, które oznacza nic innego tylko obuwie albo trzewik nawet po rosyjski trzewik to baszmak a trzewiki, to baszmaki. Zatem w tej tajemniczej skrzyneczce znajdowała się nalana masa woskowa zafarbowana na kolor wybrany przez chana, a w niej odciśnięta stopa chańskiej nogi i ten odcisk stopy zwał się basmą. Ten to odcisk przez prawie 250 lat całowali wielcy książęta moskiewscy. Wielki książę moskiewski nawet nie pomyślałby o tym, żeby ucałować oblicze wielkiego chana, skoro musiał zlizywać z grzywy końskiej krople spadającego kumysu pitego przez chana…

Ale oddajmy sprawiedliwość Moskwicinowi co do całowania tej stopy, ponieważ zwyczaj ten był przyjęty w Wielkiej i Złotej Ordzie. Sam książę moskiewski, gdy przyjeżdżał z wizytą do chana z czołobitnością musiał ucałować jego stopy. Ale w Europie też zanotowano takie „żądania”. Korzeliński przytacza wydarzenie z 911 roku, kiedy to we Francji Rollonowi Normandzkiemu (w Saint-Clair-sur-Emte) oddawano w lenną posiadłość północną część Francji wraz z ręką córki Ludwika Prostaka Gizeli, żądano od niego także, aby wedle ceremoniału, obowiązującego lenników i on ucałował stopy przyszłego swego teścia i suzerena — Ludwika Prostaka. Rollon sam nie chciał tego uczynić i kazał dopełnić tego ceremoniału jednemu z towarzyszących mu Normanów. Ale i ten także uważał za ubliżenie dla siebie przyklękać i schylać się, ale gdy musiał koniecznie spełnić rozkaz Rollona i pocałować stopy króla, pochwycił go wpół, przewrócił do góry nogami, i dopiero wtedy, bez przyklękania i schylenia głowy przytknął nogi królewskie do ust swoich. pomijając wszakże takie „incydenty” to, co miało miejsce w Moskwie było ewenementem. Nigdzie w Europie nie całowano odcisku stopy i nigdzie ów odcisk nie pozostawał w takim poszanowaniu na wszystkich ceremonialnych przyjęciach dworskich, jak w Moskwie. Co więcej, ta skrzyneczka zawsze stała obok tronu wielkiego księcia na drugim jakby tronie i była traktowana niczym słynący cudami obraz.  Carowie moskiewscy przez 250 lat całowali te odciski stóp chańskich — te basmy i klęcząc z pochyloną głową słuchali, jak im czytano ukazy chańskie! Musieli się jednak tego potwornie wstydzić, ponieważ ukrywali prawdę przed ludem mówiąc, że tam odcisk oblicza chana.

Zatem Karamzin, który sam był tatarskiego pochodzenia bez wątpienia zdawał sobie sprawę, czym byłą basma. Korzeliński pisze również, że od Moskali nigdy by się nie dowiedziano prawdy o basmie, ale okazuje się, że sami Tatarzy w największej tajemnicy przechowują w swoich kronikach opisy swoich dziejów panowania nad Moskalami. W jednej z takich kronik, zapisanej alfabetem arabskim, ale w tatarskim języku pomieszanym ze słowiańskim, czyli dialektem litewsko- ruskim, znajduje się zapisana informacja o basmie. Teodor Narbutt w „Dziejach Narodu Litewskiego” zamieścił tę informację.

Pozostaje pytanie, co się stało z tymi wszystkimi basmami? Prawie 250 lat zwierzchności Złotej Ordy nad Moskwą daje nam pewną ilość chanów, a każdy posyłał wielkiemu księciu swoją basmę. Wiemy, że nie znajdziemy jej w żadnym zbiorze i w żadnym muzeum. Kajetan Korzeliński opisuje tylko wydarzenie związane z ostatnią basmą:„ kiedy Iwan III, car moskiewski, za namową żony swojej postanowił zrzucić jarzmo tatarskie i naród swój uwolnić z niewoli, — najprzód nie chciał wyjść na spotkanie przybywającego posła od chana, do czego był obowiązany, — następnie, gdy ten poseł zażądał audyencyi i wszedł do sali tronowej, Iwan III pochwycił złożoną na ołtarzyku przy tronie carskim basmę, plunął na nią, rzucił ją na ziemię i nogami podeptał, a posła i jego cały orszak kazał okrutnie zamordować, z wyjątkiem jednego Tatara, którego odesłał do chana z oznajmieniem, że carowie moskiewscy już więcej ani basm, ani samych stóp chańskich odtąd całować nie będą (r. 1479)”.
Zachowanie dosyć dziwne wobec kolejnych wydarzeń, które nastąpiły. Mianowicie zaraz po zamordowaniu posła przysłanego od Ahmeda, chana Wielkiej Ordy, wysyła posła swego (Jana Sarkowa) do chana krymskich Tatarów Mengli-Giereja, zachęcając go do napadu na Polskę i dając taką instrukcję swojemu posłowi: „Oświadcz chanowi, że wielki książę Iwan Bazylewicz uderza przed nim czołem, gdyż raczył go bratem i przyjacielem nazwać“.
 Czyli ledwo podeptał basmę, zamordował posła tatarskiego, to chwilę potem czołga się przed innym tatarskim chanem, przez wdzięczność za to, że ten Tatar raczył go nazwać bratem i przyjacielem…

Na koniec jeszcze jedna uwaga dotycząca klęczenia carów, kiedy czytano im ukazy chańskie. „Podobno z tego powodu tak obrzydło Moskalom klęczenie, — że teraz i w cerkwiach żaden Moskal za nic w świecie nie uklęknie nawet w modlitwie do Boga — stojąc spowiada się, nawet Komunię św. przyjmuje stojąc. I rzecz osobliwsza, gdy później na tem samem miejscu, za Moskwą położonem, zwanem Bałwanowka, gdzie przedtem carowie spotykając posłów tatarskich, klęcząc słuchali ukazów chańskich, wystawioną została cerkiew (nie wiem czy właściwie), w tejże cerkwi Moskale nie uklękną teraz przed Bogiem, – choć na tem właśnie samem miejscu carowie klękali przed Tatarami”.

 

 

---

tagi: moskwa  tatarzy  złota orda  basma  chan  wielka orda 

	Matka-Scypiona
	22 czerwca 2025 15:46

15     1057    15 zaloguj sie by polubić