W 1772 roku Casanova zatrzymuje się w Bolonii, wracając z licznych podróży po Italii i Europie, skąd z powodów problemów z prawem (licznych w jego życiu), za namową swojego przyjaciela Marco Dandolo udaje się do Triestu, gdzie przebywał ok. 2 lat. W Trieście Giacomo Casanova zachowuje się pokornie i dyskretnie w nadziei otrzymania ułaskawienia pozwalającemu mu na powrót do ukochanej Wenecji.

Ale w Trieście, znany awanturnik zajmuje się bardzo ważną rzeczą z naszego punktu widzenia, mianowicie opracowuje bogatą dokumentację historyczną zebraną w trakcie swojej podróży (1765-1766) do Polski. Tak Casanova opisuje ten pracowity okres w „Historii mojego życia”: […] spędziłem kilkanaście dni zamknięty w swoim pokoju, przekładając zebrane wspomnienia dotyczące wydarzeń, które miały miejsce w Polsce po śmierci Elżbiety Pietrowny (caryca Rosji 1709-1762) i podjąłem się spisania historii kłopotów tego nieszczęsnego kraju aż do jego rozczłonkowania, które miało miejsce w czasie, gdy to pisałem”. Niektóre listy Casanovy do filologa i poety Gian Domenico Stratico świadczą, że nasz wenecki awanturnik zaczął pracę nad dziełem zatytułowanym „Historia turbulencji w Polsce”, bo o niej jest mowa, już w 1771 r, kiedy to przez jakiś czas przebywał we Florencji. Casanova zlecił Stratico przeczytanie swoich odręcznych notatników na temat Polski, prosząc go o opinie i rady oraz poinstruował go, aby poszukał w Toskanii wydawcy celem ich publikacji. Dowodem tego jest list Stratico do Casanovy z 8 kwietnia tegoż roku, w którym poeta pisze, aby Casanova przekazał swoje „książki drukarzowi w Lukce”. Wydawcy jednak nie odnaleziono. Tutaj należy postawić pytanie, dlaczego Casanova chciał te zapiski wydać drukiem? Ponoć nie dla zysku. Sam autor twierdził, że to z powodu fali wzruszeń, która przetoczyła się przez europejskie dwory na wieść o traktacie rozbiorowym z 25 lipca 1772 r, który sankcjonował pierwszy rozbiór Polski. Casanova pisał: „Wydarzenia, które miały miejsce w Polsce zdecydowały, żebym napisał całą historię tego kraju aż do jego całkowitego rozpadu, który przewidywałem (sic!) w formie drukowanej, kiedy sejm polski (otwarty 28 sierpnia 1764 r i zamknięty 7 IX 1764 r) przy elekcji króla Poniatowskiego (w Warszawie 25 XI 1764 w święto św. Katarzyny Aleksandryjskiej), który uznał niedawno zmarłą carycę za cesarzową Rosji a elektora brandenburskiego za króla Prus.

Casanova opublikował jedynie 3 pierwsze tomy tego dzieła ponoć ze względu na niedotrzymanie przez drukarza umów ustalonych między nimi. Dalej Casanova pisze tak: „po mojej śmierci odnajdą się rękopisy pozostałych tomów. Ktokolwiek je znajdzie, jeśli ma ochotę, może je opublikować. Teraz ta sprawa jest mi zupełnie obojętna, jak wiele innych, gdyż widziałem, jak panowanie głupoty osiągnęła apogeum”.

Ten krótki wpis jest niezwykle interesujący, ponieważ informuje nas, że zapiski z pobytu w Polsce liczyły więcej niż 4 tomy oraz wskazuje na istnienie jakiejś drukowanej publikacji, którą Casanova napisał w duchu proroczym na kilka lat przed opisywanymi przez siebie wydarzeniami. Nikt jednak nie wie, o jaką publikację chodzi i co się stało z pozostałymi zapiskami. Dziwne jest również nagłe zobojętnienie autora wobec zaginięcia (kiedy? W jakich okolicznościach? A może zostały schowane?) reszty zapisków wobec jego wcześniejszych starań o ich wydanie. Jedyną wzmianka o owym proroczym zapisie, lakoniczna zresztą, znajduje się w czasopiśmie „Inne broszury”, w którym Casanova wspomniał jedno ze swoich pism z 1766 roku: ”Niech więc świat nie drwi widząc, jak Prusy weszły w posiadanie Prus Królewskich, stając się panem ziemi malborskiej, chełmińskiej, Warmii i Pomorza, które Polska zdobyła po znanej wojnie, która przez 50 lat wspierała zabiegi przeciwko rycerzom Zakonu Krzyżackiego i która w końcu została zmuszona do oddania mu go” […]. „Wszystkie te zaznaczone słowa aż do końca akapitu, zostały napisane przeze mnie w 1766 roku w czasie przyszłym, że zaczynam tę historię na nowo, aby podać ją w całości do wiadomości publicznej w roku 1780, muszę pisać w przedwczesnym czasie i, ponieważ stało się to, co już przepowiedziałem” . To wszystko. Zatem najsławniejszy kochanek XVIII wiecznej Europy już w 1766 roku posiadał potwierdzone i bardzo dokładne informacje o losie, jaki będzie udziałem Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

Wróćmy teraz do zaginionych rękopisów pozostałych tomów „Historii turbulencji w Polsce”. Casanova w „Historii mojego życia” wyznał, że dzieło miało się składać z 7 tomów, ale wydawca Valeri z Gorizii opublikował tylko 3 tomy (pierwszy tom w 2 częściach i pierwszą część drugiego), ponieważ po kłotni z Casanovą przerwał publikację. Rękopis tomu IV, czyli II części tomu II odnalazł się w 1967 roku w archiwum pracowni Giampero Bozzolato.

Pewien Amerykanin, niejaki J.Rives Childs sfilmował wiele notek i korespondencji Casanovy pochodzących z zamku Dux w Czechach, którego właścicielem był hrabia Waldstein, u którego nasz Wenecjanin spędził ostatnie lata swojego życia pełniąc funkcję bibliotekarza. Ten ostatni oryginalny rękopis zachował się dziś w archiwum Mnichora Hradiste pod Pragą. Wśród niepublikowanych pism Casanovy odnaleziono gotowy do druku zapis z 1785 roku dot. Sejmu Polskiego z 1775 roku (Histoire du conseil permanent etabli a Warsaw par la Diete de l` annee 1775 apres la darniere revolution que je me determine a publier dans cette annee 1785 itd. , czyli „Historia Rady Stałej powołanej w Warszawie przez sejm roku 1775 po ostatnie rewolucji, którą zamierzam opublikować w tym roku 1785, który zawiera wszystkie smutne rzeczy, okoliczności i szczegóły, na które składa się zło, które inspiruje naturę”). W tym samym archiwum zachowały się również niektóre refleksje Casanovy na temat sytuacji w Polsce po rozbiorze (Observations sur les declarations des cours de Vienne, de Petersburge et de Berlin au suiet du demembrement de la Pologne, czyli Uwagi do oświadczeń sądów w Wiedniu, Petersburgu i w Berlinie w sprawie rozpadu Polski). Są to dokumenty, które wraz z „Historią turbulencji w Polsce” świadczą o, że jak twierdzą historycy znający ich treść, szczególnej trosce Casanovy o nasz kraj. Ja, w dalszej części książki, wierzę, że znajdę zleceniodawcę Casanovy, a zatem czyim agentem był nasz Wenecjanin w czasie swoich licznych podróży po Europie i niezliczonych podbojach miłosnych (typowy trubadur, choć z XVIII wieku).

Wróćmy jednak do pobytu Casanovy w Trieście. Na jednym z przyjęć Casanova spotkał hrabiego Emmanuela Antonio de Torre`sa i hrabiego Rodolfo Coroniniego, kamerlinga i majora austriackiej armii cesarskiej, z tym ostatnim nawiązał szczerą przyjaźń. Wtedy to Casanova otrzymał propozycję wydania drukiem „Historii zawirowań Polski” przez drukarza Gorizzi Valerio de Valeri. Hrabia de Torres był poręczycielem umowy, którą w 1773 roku nasz Wenecjanin zawarł z wydawcą Valerim. Zgodnie z tym aktem, wydawca miał obowiązek przekazać Casanovie 100 egzemplarzy każdego tomu, który trafił do druku a Casanova, z kolei, 3 miesiące po publikacji miał mu dostarczyć kolejny rękopis aż do końca pracy. Po dostarczeniu każdego tomu, Casanova otrzymywałby wynagrodzenie w wysokości 6 cekinów, czyli 25 florenów. W 1773 Casanova opuścił Gorizię i powrócił do Triestu, wcześniej zatrudniwszy prawnika Prividalego do utrzymywania kontaktów z wydawcą i dbania o wydawanie jego książek. Druk rozpoczął się z wieloma trudnościami w połowie 1773 roku i przeciągnął się do lipca roku następnego, kiedy wreszcie ukazała się pierwsza część „Historii zawirowań w Polsce” w 2 tomach. Pomimo licznych literówek, Casanova okazał zadowolenie i kontynuował pracę nad innym dziełem poświęconym Polsce, tj. „Kompilacja Historii Rewolucji Polskiej”. Opracowywał w międzyczasie drugi tom Historii zawirowań i układał materiały na 7-tomową całość. Ale pojawiły się problemy….

Wydawca odmówił wydania Casanovie uzgodnionych 200 egzemplarzy (po sto dla każdego tomu), jeśli ten nie prześle mu ostatecznej wersji trzeciego rękopisu, co nasz Wenecjanin uznał za bezczelny szantaż. Dowodem jest list Casanovy do przyjaciela Francesco Carlo Coroniniego z 5 VII 1774 roku. Zamieszanie wzrastało i nawet pojawili się „szlachetni mediatorzy”, ale wenecki awanturnik odrzucił ich usługi uważając je za uwłaczające jego honorowi. Koniec końców musiał ustąpić i przekazał wydawcy trzeci rękopis. Tym razem Casanova otrzymał 100 egzemplarzy książki, ale bez uzgodnionych cekinów, co spowodowało, że przez rok nie przekazał niczego do drukarni. Ale umowa była podpisana…

Prividali listem z 14 X 1776 roku zaoferował Casanovie rolę mediatora i zaproponował wydanie kolejnych tomów na swój koszt. Poprosił Casanovę o przesłanie wszystkich rękopisów, ale ten odmówił. Wydawca w międzyczasie zwrócił się do Sądu, który wysunął oskarżenia przeciwko Wenecjaninowi i jego przyjacielowi, hrabiemu de Torres. Obaj zostali skazani, a poręczyciel był zmuszony zapłacić 3 tys. florenów aby spłacić rzekomy dług Casanovy. Nasz bohater dowiedział się o wszystkim w Wiedniu w 1784 roku. Był wściekły, zrzucając całą winę na wydawcę. Nic to nie dało, a z czasem tylko jego oskarżano o zaprzestanie druku „Historii turbulencji w Polsce”. Jednocześnie pojawiły się pogłoski, zawarte również w publikacjach, które je usankcjonowały, o zaginięciu tomu czwartego. Pozostałych nie ma.

Nie muszę wyjaśniać, że żadna z publikacji nie ujrzała w Polsce światłą dziennego. Jedynie „Historia turbulencji Polski” ukazała się we Włoszech – „Istoria delle Turbolenze della Polonia”. Mam wydanie z 2019 roku i po pierwszym przejrzeniu wiem, że nigdy u nas nie zostanie wydana. Nie wspomnę o pozostałych pracach Casanovy dotyczących naszego kraju. Giacomo Casanova, sprowadzony przez historyków do roli zboczonego lowelasa, nie znalazł się w RON przypadkiem (w innych krajach zresztą też). Na pewno był agentem, który większość informacji wyciągał od swoich kochanek, a może też zlecał im dotarcie do potrzebnych informacji. Na pewno jego uszy słyszały rzeczy, o których wciąż trzeba milczeć. „Historia turbulencji Polski” jest po prostu raportem agenta z pobytu w RON, możliwe, że pobyt Casanovy w zamku Dux był sposobem na przetrwanie, skąd celem ratowania swojej skóry można było wysłać w świat informację o swoim zobojętnieniu wobec zaginięcia rękopisów. Chociaż…”po mojej śmierci odnajdą się rękopisy pozostałych tomów….”

C.D.N.

 

---

tagi: casanova polska xviii  turbulencja 

	Matka-Scypiona
	14 marca 2024 12:49

30     1162    11 zaloguj sie by polubić